Doseljavanje Srba na Balkan i prva država Rimski period

Prodor
Rimljana na Balkansko poluostrvo počeo je krajem 3. veka pre n. e. U
rimsko-ilirskim i rimsko-makedonskim ratovima bile su pokorene Ilirija
i Makedonija. Prvi ilirski rat (229-228. godine pre n.e.) uspešno je
vođen protiv kraljice Teute i ilirskih gusara na Jadranskom i Jonskom
moru. Rimski protektorat nad više ilirskih vazala nije bio dovoljno
jak, te su Iliri obnovili gusarenje što je izazvalo novi rat 219.
godine pre n.e. Ovaj pobedonosni rat Rimljani nisu uspeli da iskoriste
u pravom smislu te reči, jer su bili zauzeti ratom sa Hanibalom. Tek,
znatno kasnije u trećem ratu 168. godine pre n.e. protiv ilirskog
kralja Gentija uspeli su konačno da pobede Ilire i nametnu im vlast i
danak.
Pokoravanje Makedonije takođe je teklo kroz tri rata (215-205. godine pre n.e.
200-197. godine pre n.e. i treći 171-168. godine pre n.e.) Makedonija je konačno postala rimska provincija 148. godine pre
n.e.
Dalji rimski prodori vršeni su u pravcu Dunava i Panonije. Na prvom pravcu prepreka
su bili keltski Skordisci i Dardanci. Trogodišnji uspešni rat protiv Dardanaca omogućio je Gaju Skriboniju Kurionu da 73.
godine pre n.e. bude prvi Rimljanin koji je ugledao Dunav, došavši sa svojom legijom na njegove obale.
U
vreme Oktavijana (Avgusta) vršeno je pokoravanje plemena u Posavini i
Bosni. No, to nije išlo lako; sledio je tzv. panonski rat 13-9. godine
pre n.e., a potom je izbio masovni ustanak panonsko-dalmatinskih
plemena od 6-9. godine n.e. Najveću snagu ustanicima su davali sremski
Breuci i Desidijati s gornjeg toka Bosne na čelu kojih su bili dva
Batona. Avgustov naslednik Tiberije uspeo je da skrši ustanak i nametne
vlast plemenima od Dunava do Jadrana.
Sa
teritorija srednjeg Balkana Rimljani su počeli da dolaze u dodir sa
Germanima (Domicijanovi ratovi protiv Markomana i Kvada), Saramtima i
Dačanima. Imperator Trajan je preduzeo dva uspešna pohoda na Dakiju
(101-102: 105-107. godine n.e.) i pretvorio je u provinciju. Ovim
pohodima prethodili su zamašni građevinski radovi. Prvo je prosečen put
kroz Đerdap 100. godine, a sledeće je prokopan kanal kod Sipa da bi se
omogućila slobodna plovidba Dunavom. Čuveni Trajanov most kod Kostolca
izgrađen je 105. godine. Za vreme imperatora Trajana Rimsko Carstvo
imalo je najveći opseg.
Na
Balkanskom poluostrvu Rimljani su organizovali velike provincije:
Dalmaciju (obuhvatalo je jadransko primorje i današnju BiH), Panoniju,
Gornju Meziju (teritorija današnje Srbije) i Makedoniju. Glavni oslonac
rimske vlasti bila je vojska. U pomenutim provincijama stalno su bile
stacionirane dve legije - IV Flavia u Singidunumu (Beogradu) i VII
Klaudia u Viminacijumu (Kostolcu). Vojnički logori na granici (limesu)
postali su tačke oko kojih su vremenom nikli gradovi, a rudnici, banje
i izuzetno plodna zemlja u unutrašnjosti bili su takođe jezgra nastanka
gradskih naselja. Ovi gradovi imali su dosta zajedničkih urbanističkih
elemenata: forum, dve glavne ulice koje su se sekle pod pravim uglom,
javne građevine (bazilika, hramovi), stambene i trgovačke delove,
kupatila (terme), bedeme oko grada i groblja. Gradovi su bili povezani
putevima iz privrednih ali i vojničkih razloga. Inače, u celom Rimskom
Carstvu saobraćaj je bio dobro organizovan.
U balkanskim provincijama Rimljani su posebnu pažnju poklanjali rudarstvu, pa bi
se čak moglo reći da je celokupni život bio u znaku te privredne grane. U rudnicima su radili robovi i oslobođenici, a bili
su pod strogom kontrolom državne administracije.
Domorodačko stanovništvo živelo je tradicionalnim životom stočara i ratara. NJegova
romanizacija (porimljavanje) bila je spora, ali su celokupnim integrisanjem u rimsko društvo postojano su se gubile etničke
karakteristike.
Na
planu religije vladalo je veliko šarenilo. Starosedelačka mnogobožačka
religija bila je na udaru rimske i grčke religije, ali i raznih
verovanja koja su širili došljaci sa Istoka. Odlika svih ovih religija
bila je u težnji za socijalnom pravdom što je utiralo put hrišćanstvu.
Napadi
varvara na severnu rimsku granicu postali su, u dugom nizu godina,
redovna pojava. Stoga su dunavski limes, a i njegovo zaleđe, počeli da
igraju neobično važnu ulogu. To se ogledalo u tome što su snažne
legije, sa ovog dela Carstva, svoje zapovednike izvikivale za careve.
Varvarski pritisak bio je toliki da je imperator Aurelijan (270-275)
shvatio svu benzadežnost odbrane Dakije i prepustio je varvarima. Od
tog momenta počinje osipanje Rimske Imperije. Imperator Dioklecijan
(285-305) uveo je sistem zajedničke vlade četvorice careva na osnovu
koga se jedan od četvorice morao stalno nalaziti blizu limesa.
Zahvaljujući tome grad Sirmijum je stvarno postao jedna od prestonica.
Gamzigrad u gornjoj Meziji (istočna Srbija) verovatno je nastao iz
istih razloga. Sagrađen je početkom 4. veka kao vladarska rezidencija
Dioklecijanovog savladara Galerija. Na isti način nastao je na mestu
starog Vizanta, na Bosforu, Konstantinopolj.
Ratovi protiv varvara (Sarata i Gota) slabili su Carstvo i u vojnom i privrednom pogledu.
Zbog
opadanja proizvodnje smanjena je trgovina, a varvarski pljačkaški upadi
uništavali su stanovništvo i poljoprivredu. Najteže posledice ostavila
je najezda Huna pod Atilom 375. godine i Gota posle njihove pobede kod
Hadrijanopolja (Jedrena) 378. godine. Od tih vremena varvari se
nastanjuju na teritoriji Rimskog Carstva. Teškoće upravljanja Carstvom
nagnale su cara Teodosija da 395. godine izvrši njegovu podelu na
Zapadno (središte Rim) i Istočno (Konstantinopolj) carstvo. Krajnji,
istorijski ishod varvarskih razaranja i pljački bio je pad Zapadnog
carstva 476. godine.
Rimska
vladavina i civilizacija na Balkanskom poluostrvu, posebno na
teritoriji koju će naseliti Srbi, ostavila je duboki trag. O tome
svedoče ostaci materijalne kulture, sačuvani do danas, ili otkriveni
arheološkim iskopavanjima. Fotografije koje se objavljuju u ovom
poglavlju samo su mali deo tog blaga, ali dovoljno upečaljive da se
može zamisliti izgled i život tog sveta.