oseljavanje Srba na Balkan i prva država Doseljavanje Slovena, primanje hrišćanstva, srpska država Stefana Nemanje

Varvarski
upadi u Istočno Rimsko Carstvo (Vizantiju) trajali su tokom celog 5.
veka. Nauka još nije pouzdano utvrdila kojem su narodu pripadali ti
varvari. Stari izvori pominju Skite, Bugare, Gote. Početkom 6. veka za
vreme vladavine Ustina I (518-527) prvi put se spominje napad Slovena,
odnosno Anta, koji su živeli u stepama severno od ušća Dunava.
Vizantijski car Justinijan u prvo vreme svoje vladavine (527-565)
uspešno je ratovao protiv Anta i Sklavina na levoj obali Dunava gde se
još držao, bar na određenim tačkama, stari rimski limes. Kao
vizantijski plaćenici Anti su čak ratovali i protiv Gota u Italiji.
Polovinom 6. veka Sklavini su žestoko pljačkali Vizantiju i u tim
pohodima doprli su do samog Carigrada i Dalmacije. U isto vreme
pojavljuju se i Avari kao novi neprijatelji Vizantije.
Avarsko-vizantijski petnaestogodišnji rat vodio se oko Singidunuma i
Viminacijuma. U drugoj polovini 6. veka zajednički avarsko-sklavinski
odredi pljačkali su po Trakiji, Makedoniji i ugrožavali Solun. Početkom
7. veka vizantijski izvori beleže da je narod Slovena, koji se sastojao
od Draguvita, Sagudata, Velegezita, Vajunita i Verzita opustošio
Tesaliju, Heladu, Ahaju, Epir, pa čak prešao i u Aziju. Ovi Sloveni su
poraženi pod Solunom, ali su ostali da žive na ovoj teritoriji.
U
vreme cara Iraklija (610-641) u okolinu Soluna doselili su se i Srbi
(kako je zabeležio car K. Porfirogenit) i po njima se oblast i nazvala
Servija. Avarsko-slovenski napad na Carigrad 626. godine bio je koban
po Avare, jer posle toga izčezavaju sa istorijske pozornice, a
slovenska plemena naseljavaju se i učvršćuju u unutrašnjosti Vizantije.
Terene koje su Sloveni pritisli vizantijski izvori nazivaju
"Sklavinije". Ovo su, po svoj prilici, počeci slovenskih kneževina.
Dolazak Bugara na
Balkansko poluostrvo imao je trajne istorijske posledice na život
Vizantije i Srba. Preci Bugara, koji se u nauci zovu Protobugari,
nomadi i konjanici, prešli su Dunav 680. godine i na teritoriji između
Dunava i planine Balkana nametnuli se kao gospodari slovenskom
stanovništvu koje je živelo u osam plemenskih oblasti. Stapanje
slovenskog i protobugarskog življa teklo je brzo, i čini se bez
osobitih prepreka. Njihova država već u drugoj polovini 8. veka
ustremila se na jug, težeći da se proširi na slovensko stanovništvo,
koje je živelo u Trakiji. Poluvekovni bugarsko-vizantijski rat, vođen
sa promenljivom srećom, ustalio je granicu između ove dve države. Posle
toga bugarska ekspanzija usmerava se na zapad i početkom 9. veka Bugari
dolaze u dodir sa Srbima.
O
najranijem životu i državi Srba u centralnim oblastima Balkanskog
poluostrva veoma malo se zna. Po pisanju cara K. Porfirogenita,
vladarski sin koji je doveo Srbe umro je pre dolaska Bugara (tj. pre
680. godine). Posle njega vladali su njegov sin, unuk, pa redom arhonti
(kneževi) od istog roda. Tome rodu ili familiji pripadali su i
najraniji poznati srpski kneževi: Višeslav, Radoslav, Prisogoj i
Vlastimir. Prema istom izvoru Bugari i Srbi su živeli mirno,
pokoravajući se carevima Vizantije, sve dok bugarski kan Presijam nije
napao srpskog kneza Vlastimira. Rat je trajao tri godine, verovatno
između 836. i 852. godine i u njemu je bugarski kan izgubio "većinu
svoje vojske". To govori o jačini Vlastimirove države za koju se zna da
je obuhvatala i delove današnje Hercegovine.
Vlastimira
su nasledili sinovi: Mutimir, Strojimir i Gojnik. I oni su imali da
izdrže bugarski napad. Bugarsku vojsku je, po svoj prilici, predvodio
Vladimir, sin kana Borisa, ali neuspešno. I on i dvanaest bugarskih
velmoža (boljara) pali su u srpsko zarobljeništvo. Srpski vladar ih je
oslobidio i posle toga je zavladao mir. Knez Mutimir vladao je do
891/892. godine. To je doba kada je Vizantija bila još jaka i kada je
držala celu istočnu jadransku obalu. Vlast vizantijskog cara i dalje su
priznavali slovenski kneževi, a to se dokazuje time što su oni, kao
vizantijski vojnici, ratovali u južnoj Italiji.
Krajem 9. veka Srbi
su primili hrišćanstvo. Kao argumenat za to u nauci se uzima pojava
prvih hrišćanskih svetačkih imena kod Srba. Zna se da su Vlastimirovi
unuci dobili imena: Stefan (Mutimirov sin) i Petar (Gojnikov sin).
Pretpostavlja se da su oni rođeni između 870. i 874. godine. Prva faza
hristanizacije Srba veoma je malo poznata. Po svoj prilici prvi
misionari bili su Metodijevi učenici i sveštenici arhiepiskopije iz
Splita, koji su upotrebljavali latinski jezik. Izgleda da je
hrišćanstvo najpre primio gornji sloj srpskog društva, a da je većina
stanovništva dugo zadržala svoju staru slovensku pagansku religiju.
Pretpostavlja se da su nastanak i praznovanje porodičnog praznika
"slave" - kod Srba, u stvari izmenjeni oblici starog poštovanja predaka
(kult predaka). Verovatno je to izmirenje paganskog verovanja i nove
hrišćanske religije sasvim prihvaćeno tek za vreme sv. Save i ono se
odnosilo na vernike autokefalne Srpske arhiepiskopije osnovane 1219.
godine.
Dvestagodišnja istorija
srpske države (od kraja 9. veka do kraja 11. veka) obeležena je borbom
za vlast Mutimirovih sinova (Pribislava, Brana, Stefana), sinovaca
Petra (Gojnikovog sina), Klonimira (Strojimirovog sina) i unuka Pavla
(Branovog sina). Zaharija (Pribislovljevog sina) i Časlava
(Klanimirovog sina). U tim borbama redovno su se mešale Bugarska i
Vizantija. Učvršćivanje, širenje i jačanje srpske države polovinom 10.
veka bilo je delo Časlava, štićenika vizantijskog cara K.
Porfirogenita. Zapadna granica Časlavljeve države bila je na Plivi,
Livnu i Imoti, a severna na Savi. Ne može se pouzdano utvrditi da li se
istočna granica nalazila na Zapadnoj Moravi. Časlav je poginuo u borbi
protiv Mađara na severu svoje države oko 950. godine. On je bio
poslednji poznati član najstarije srpske dinastije.
Početkom 11. veka, posle propasti Samuilove države, srpske
države Raška, Zahumlje i Duklja bile su vazali Vizantije. Takvo stanje
potrajalo je kroz ceo 11. vek, iako je raški župan Vukan ratovao protiv
vizantijskog cara Aleksija I Komnina. Njegovi naslednici pokušavali su
da se osamostale u vreme vizantijsko-ugarskog rata (1127-1129) i
kasnije, ali nisu uspeli. Veliki rat protiv cara Manojla I Komnina
vodio je srpski župan Uroš II, Vukanov unuk. Vizantijski car je posle
žestoke bitke na Tari (1150. godine) nametnuo srpskom županu "dvostruko
veći jaram pokornosti nego pre", beleži vizantijski hroničar. Urošev
naslednik, njegov brat Desa, takođe je pokušavao da se oslobodi
vazalskih obaveza prema Vizantiji. U tom cilju nastojao je da obezbedi
i pomoć ugarskog i nemačkog vladara, ali ga je upravo to koštalo
vladarskog trona. Vizantinci su ga zarobili i odveli u Carigrad, no on
je kasnije, nekako uspeo da se vrati u zemlju. Postoji podatak da je
umro u Trebinju i da je sahranjen u manastiru Sv. Petra u Polju.

Posle
Dese, a povodom vizantijsko-ugarskog rata kod Zemuna 1165. godine prvi
put se spominje ime Stefana Nemanje. On je po svoj prilici bio u
srodstvu sa raškim županima. Rodio se u Ribnici (Zeta), gde su mu
roditelji izbegli. Nemanju su krstili najpre latinski, a po odlasku u
Ras, u crkvi Sv. Petra i Pavla pravoslavni sveštenici.
U vreme kada je Tihomir, Nemanjin najstariji brat bio raški
veliki župan, Nemanja je bio oblasni gospodar. Upravljao je Toplicom,
Ibrom, Rasinom i Rekom. Posle susreta sa vizantijskim carem Manojlom I
Komninom, Nemanja je dobio na dar u Dubočicu (oblast oko Leskovca).
Po već ustaljenom običaju braća (kao oblasni gospodari) se nisu slagala. Nemanjine
namere su bile da postane veliki župan. Zna se da je to zaista i postao 1166. godine.
Da bi to postigao morao je da porazi Tihomirovu vojsku. Sa
velikožupanskog mesta Nemanja je, kao i njegovi prethodnici, gledao
kako da se oslobodi vizantijske potčinjenosti. Učinilo mu se da
vizantijsko-mletački rat 1171-1172. godine pruža za to pogodnu priliku.
Međutim, rat je srećno okončan po Vizantiju, što je omogućilo caru
Manojlu I da izvrši pohod na Srbiju. Nemanja je izbegao rat, pregovarao
je sa carem, odveden je u Carigrad, ali se vratio kao vizantijski vazal
i ostao je lojalan caru Manojlu do njegove smrti 1180. godine.
Posle
smrti cara Manojla I Vizantija je zapala u unutrašnje neprilike što su
iskoristili njeni severni susedi, pa i Nemanja. Od 1183. godine Nemanja
počinje širenje svoje države. Prvo je osvojio Duklju sa primorskim
gradovima: Danj, Sarda, Drivast, Skadar, Svač, Ulcinj, Bar i Kotor.
Godine 1184-1185. Nemanjina braća Miroslav i Stracimir pokušali su da
osvoje i Dubrovnik. Sukob je završen potpisivanjem mirovnog ugovora
kojim su regulisana pitanja teritorija i trgovine.
Dalje širenje svoje države Nemanja je
usmerio na jug. Do 1190. godine osvojio je Metohiju (Patkovo, Hvosno,
Podrimlje, Kostrc, Draškovina) s prizrenskom oblašću, zatim Kosovo
(Lab, Lipljan, Sitnica), Skoplje i teritoriju na gornjem toku Vardara
(Gornji i Donji Polog). Na istoku Nemanja je pripojio svojoj državi
zemlje oko Đunisa (Zagrlata), Niš, Dubočicu, Vranje i Moravu (Binačka
Morava). Pod njegovu kontrolu došla je i teritorija između Zapadne i
Velike Morave (Levač, Belica, Lepenica). Nemanjina država izlazila je
na Jadransko more od današnjeg Omiša, na severu do Lješa, na jugu.
Nemanjin biograf, njegov sin Stefan Prvovenčani navodi da je Nemanja
osvojio i vizantijske gradove Pernik, Zemln (Zemen), Velbužd
(Ćustendil), Žitomisk i Stob. Vizantijski car Isak II Anđeo je pokušao
da povrati otete zemlje, ali i pored pobede nije uspeo, Nemanja je,
svakako zahvaljujući jačini svoje države, uspeo da se osamostali i da
sina Stefana oženi vizantijskom princezom što mu je znatno podiglo
ugled. Svoju vladavinu završio je dobrovoljnim povlačenjem s vladarskog
trona u korist sina Stefana. On se zamonašio i uzeo je monaško ime
Simeon.